Een keer in de vier jaar voel ik de morele verplichting om een WK-verhaal te schrijven. De oorsprong van dit gevoel is de onvergetelijke gebeurtenis uit 1974 waarin ik samen met mijn vader op de tribune zat bij de gedenkwaardige WK-finale tegen West-Duitsland. De door Neeskens hard door het midden gescoorde strafschop in de allereerste minuut en de juichende oranjemassa in het stadion blijft voor altijd in mijn geheugen gegrift. Vandaag, de dag na het missen van een nieuwe finale na een verloren strafschoppenreeks tegen Argentinië, schrijf ik dit stuk ter verwerking van de vervlogen hoop op het rechtzetten van wat er in de finales van1974 tegen Duitsland en van1978 tegen Argentinië misging.
In de nabeschouwing vannacht hoorde ik Louis van Gaal zeggen dat hij een sms had ontvangen van Pieter van den Hoogenband met als boodschap: ‚Het proces is belangrijker dan het resultaat’. Of zoals ik deze wijsheid vaak verwoord: ‚De reis is belangrijker dan de bestemming.’ Nu zal deze wijsheid in de emotie vlak na de wedstrijd waarschijnlijk niet zo gevoeld worden. En overheerst het verdriet van het missen van het lonkend perspectief van de eeuwige roem die behoort bij het behalen van een wereldtitel. Maar er breekt een tijd aan dat er op dit WK teruggekeken wordt als een prestatie om trots op te zijn en een onvergetelijke leerervaring voor de veelal nog jong en ervaren spelers van Oranje.
Dit WK leert ons de les van de kracht van het lonkend perspectief. Met een onderliggende urgentie of verlangen om in beweging te zetten. Zoals van Gaal, staf en spelers zich voor en tijdens het WK zich rationeel en emotioneel verbonden hebben met het lonkend perspectief van een vooraf ondenkbaar geacht perspectief van de wereldtitel nodig ik mijn cliënten altijd uit hun perspectief zodanig te concretiseren, zodat mensen zich hiermee willen en kunnen verbinden. Wat mij helaas opvalt binnen verandertrajecten en organisaties in beweging is dat dit lonkend perspectief met onderliggende urgentie of verlangen veelal te vaag of te onaansprekend is of te weinig gedeeld wordt binnen de organisatie. Met als gevolg dat mensen niet of nauwelijks in de gewenste beweging komen en er een onderstroom ontstaat die de (infrastructurele) maatregelen in de bovenstroom tegenwerken. Ik zie dat bijvoorbeeld binnen het (hoger) onderwijs en de zorgsector die volop in beweging is. Met verbazing of irritatie wordt er dan gewezen op de weerstand van mensen om te veranderen. Mijn rol is dan het stimuleren en faciliteren van de dialoog om ruimte te creëren om mensen te verbinden aan een gemeenschappelijk perspectief of, wanneer deze er niet is, hen te laten besluiten vanuit eigen kracht en wederzijds respect uit elkaar te gaan.
Dialoogsessies voelen voor betrokkenen niet altijd even gemakkelijk, maar de winst is dat de essentie boven tafel komt en hiermee de ruimte wordt gecreëerd om in dialoog oplossingen te laten ontstaan om de gewenste verandering wel te laten slagen. Dit vraagt om moed en openheid om verschillen, bijv. in visie, talenten en drijfveren, zichtbaar te maken en om verantwoordelijkheid te nemen voor ieders eigen rol als individu en als deelnemer aan het (organisatie-)systeem. En om aanwezige talenten met elkaar te verbinden en elkaar te onderstenen bij het compenseren van kwetsbare kracht met bijbehorend valkuilgedrag (Zie: Verbind organisatiedoelen aan persoonlijke drijfveren en talenten). Dit lijkt Van Gaal en consorten dit WK goed te zijn gelukt. Mooie voorbeelden zijn het invoeren van het veelbesproken 5-3-2-1 systeem waarin de kwetsbare kracht van de verdediging verbonden werd met de exceptionele kwaliteiten van de voorhoede. En de meesterzet om in de kwartfinale de betrouwbare doelman Jasper Cillissen vlak voor de beslissende strafschoppenserie te vervangen door penaltykillier Tim Krul. Dit alles werd door betrokkenen geaccepteerd doorat er een gemeenschappelijk lonkend perspectief was waaraan ieder teamlid zich wilde committeren.
Een andere gouden les van dit WK is dat de reis naar lonkend perspectief of het pad naar verandering vraagt om te werken met wat er is en het maken van offers en een portie volharding. Het bereiken van een nieuwe gewenste situatie vraagt meestal om ander gedrag. En dit betekent dat er iets moet worden losgelaten wat lang niet altijd eenvoudig is, omdat dit vraagt om uit de comfortzone te stappen. Het is goed om je bewust te zijn wat je hebt los te laten en wat het bijbehorende offer is. En ook om bewust te zijn van wat eventuele weerstand in beeld wil brengen zonder teveel oordeel. Om vervolgens situaties te creëren om te gaan oefenen en succesmomenten te ervaren om door te zetten richting lonkend perspectief. Voor Oranje was de 5-1 winst tegen Spanje bijvoorbeeld de aanmoediging om met het nieuwe spelsysteem door te gaan, ondanks de voortdurende kritiek vanuit de buitenwereld dat zij hiermee een stuk Hollands erfgoed van aantrekkelijk aanvallend voetbal verkwanselen. Deze weerstand bracht mogelijk in beeld dat Nederland wel wereldkampioen wil worden, maar niet ten koste van eigen identiteit.
Een voorbeeld dat ik vaak tegenkom in mijn praktijk is dat traditioneel management moeite heeft het offer te doen om controle los te laten uit angst dat zij voor onverwachte situaties komen te staan en hierop afgerekend worden wanneer er iets misgaat. Hierdoor komen managementprincipes als faciliterend leiderschap en zelfsturende teams maar moeizaam van de grond. Pas wanneer er losgelaten en ruimte gegeven wordt ontstaat er ruimte om eigen verantwoordelijkheid te nemen. Dit vraagt ook om de mogelijkheid om fouten toemaken. Wanneer dit niet het geval is is de kans dat het systeem in oud gedrag vervalt groot.
Een ander treffend voorbeeld uit mijn coachpraktijk binnen het hoger onderwijs is dat veel docenten klagen over te weinig voorbereidingstijd, maar dat de essentie elders ligt. Overbelasting aan taken kan natuurlijk een oorzaak zijn, maar niet zelden zit ook perfectionistisch gedrag van de docent in de weg. Als oefening nodig ik hen dan uit om twee dagen voor een college te stoppen met hun voorbereiding in plaats van tot het laatste moment hun presentatiemateriaal te optimaliseren. En vervolgens maar te gaan ervaren hoe dit voor hen en voor de studenten is. Ik krijg dan vaak terug dat het college beter gewaardeerd werd door de hogere mate van interactiviteit en vermindering van het aantal Powerpoint slides, ondanks het ongemakkelijke gevoel om niet perfect voorbereid te zijn. Dit succes helpt hen minder tijd in voorbereiding te stoppen en meer tijd en ruimte te ervaren voor andere zaken. Een vraag die ik vaak stel is: Wat is jouw offer om te willen veranderen?
Kortom, succesvolle veranderingen vragen om een lonkend perspectief met een onderliggende urgentie of verlangen om in beweging te komen. En het stappen uit een comfortzone met het offer dat behoort bij het hetgeen losgelaten moet worden. Oefenen, ervaren en het volharden door het koesteren van succesmomenten brengen het lonkend perspectief dichterbij. Waarbij de reis belangrijker is dan de bestemming. Ondanks het feit dat het zuur voelt dat we de wereldtitel niet gepakt hebben. Maar wie weet wat de ervaring van dit WK ons over vier jaar brengt…
Op zoek naar ruimte voor verandering? Kijk op www.ruimtevoorveranderen.nl
