Mensen en organisaties zijn geneigd problemen te ‘fixen’ waardoor de onderliggende oorzaken en patronen in stand blijven. Kijk naar de talloze voorbeelden van projectie van oude ‘oplossingen’ op hedendaagse vraagstukken, zoals ontslagen en bezuinigingen bij recessie, top-down sturing op taakstelling via kpi’s bij verandering, struisvogel- of machtspolitiek bij conflicten etc. Maar ook persoonlijke vraagstukken gaan wij vaak te lijf met soortgelijke korte termijn oplossingen zoals weglopen voor de essentie, uitstel van nieuw gedrag en vluchten in verslavingen.
Hierdoor gaat veel energie, tijd en geld in korte termijn oplossingen zitten die niet duurzaam zijn. Met als resultaat onvrede, frustraties en (menselijke) kapitaalvernietiging, waardoor het (zelf-)vertrouwen en geloof van betrokkenen ondermijnd wordt.
Kern van het probleem is dat we – in de waan van de dag – geen tijd nemen om met open mind, open hart en open wil naar het vraagstuk te kijken.
Leg om te beginnen het vraagstuk daar waar het hoort.
Mensen zijn vaak geneigd gemeenschappelijke vraagstukken af te schuiven of juist zelf op te lossen in plaats van deze neer te leggen tussen degenen die bij het vraagstuk – direct en indirect – betrokken zijn. Om dit te illustreren werp ik de laatste tijd regelmatig een voorhanden zijnde theezakje (of iets anders kleins binnen handbereik) als representant voor het vraagstuk op tafel of grond. En bespreek vervolgens de gevolgen van verschillende – vaak voorkomende – scenario’s:
- Verkeerde theezakje gebruiken: het symptoom wordt bespreekbaar gemaakt, maar het echte onderliggende vraagstuk of probleem niet. Soms vanuit gebrek aan bewustzijn, soms vanuit angst. Gevolg is dat mogelijk het symptoom tijdelijk wordt weggenomen, maar dat het onderliggende patroon in stand blijft. Wat mij opvalt is dat er tussen leidinggevende en medewerker voor het merendeel op functioneel niveau wordt gecommuniceerd, terwijl de onderliggende behoefte of angst niet wordt geaddresseerd.
- Theezakje bij je houden: je maakt jezelf probleemeigenaar voor een probleem dat niet (alleen) de jouwe is. Jij wilt het probleem zelf ‘fixen’; veelal vanuit controle. Met als gevolg dat jij (veel) energie steekt in jouw oplossing die mogelijk niet geaccepteerd wordt door de ander.
- Theezakje te snel oppakken: Je hebt het vraagstuk wel op de juiste plek gelegd, maar kunt de impuls niet onderdrukken om het naar jou toe te trekken wanneer het te lang duurt of vanuit jouw perspectief het de verkeerde kant dreigt uit te gaan. Gevolg is dat anderen hun handen er vanaf gaan trekken en jou het werk laten doen.
- Theezakje bij de ander droppen: je bent geneigd om het probleem bij de ander te leggen en ontloopt jouw eigen verantwoordelijkheid. Dit gebeurt zowel bewust als onbewust, veelal vanuit onderliggende angst of pijn. Gevolg is dat de ander jou als onverantwoordelijk percipieert hetgeen ten koste gaat van de relatie. Ook ontneem jij jezelf de mogelijkheid om zelf regie te nemen over jouw deel.
De weg om wel tot duurzame oplossingen te komen vraagt om een open mind, open hart en open wil:
- Leg het vraagstuk (theezakje) in het midden tussen betrokkenen en stel je oordeel uit
- Kijk met een open blik en deel met elkaar wat een ieder vanuit zijn/haar perspectief ziet (zonder nog in oplossingen te schieten): wat zijn de feiten?
- Luister met een open hart wat het vraagstuk voor alle betrokkenen betekent: hoe raakt het een ieder? Wat is de onderliggende behoefte of angst?
- Ervaar welke gedeelde wil er ontstaat en luister naar wat zich wil aandienen: wat willen wij eigenlijk?
- Experimenteer met de ideeën die zich aandienen: houd het klein, doe het stap voor stap
- Ervaar, leer en geniet: de succesmomenten – hoe klein ze ook nog zijn – helpen je om door te gaan
- Volhard en laat de experimenten uitkristalliseren tot werkbare oplossingen
- Geniet van de oplossing die jullie samen gecocreeerd hebben: de uiteindelijk gefabriceerde oplossing (theemelange) was niet ontstaan wanneer je probleem direct was gaan ‘fixen’
Bovenstaande reisroute is ontleend aan Theory U, een andere manier van naar complexe vraagstukken kijken. Een aanrader is een kijkje te nemen in het ULab experiment waaraan onlangs gedurende 28.000 deelnemers uit 162 landen aan hebben deelgenomen (waaronder ikzelf).
Hoe zouden we op deze U-wijze naar actuele vraagstukken als de beloningssystematiek bij banken kijken of naar het rendementsdenken binnen het Hoger Onderwijs? Hoe mooi zou het zijn wanneer we het klassieke (politieke) patroon van oeverloos debat zonder echte oplossingen kunnen doorbreken? Waar eigen belangen en oordelen worden uitgesteld en er ruimte ontstaat voor een gemeenschappelijke wil om aan een duurzaam en betekenisvol perspectief te werken.
Kortom, leg het vraagstuk daar waar het hoort. Stel oordelen uit en kijk er samen met een open mind, open hart en open wil naar wat er is en wat zich wil aandienen. Ga samen op reis en experimenteer. Leer en geniet samen van het proces van cocreatie en het ontstaan van een duurzame oplossing. Of in termen van de metafoor: Zet eens samen een kopje thee en geniet van de unieke smaak die als vanzelf ontstaat…
